ไซยาไนด์ (Cyanide) คืออะไร?
ไซยาไนด์เป็นสารประกอบที่มีพิษสูง ประกอบด้วยคาร์บอน (C) และไนโตรเจน (N) หนึ่งอะตอมในรูปไอออนไซยาไนด์ (CN⁻) มักพบในรูปเกลือ เช่น โซเดียมไซยาไนด์ (NaCN) และโพแทสเซียมไซยาไนด์ (KCN) ลักษณะทั่วไปเป็นของแข็งผลึก/ผงสีขาว บางครั้งมีกลิ่นอัลมอนด์อ่อน ๆ
ความเป็นพิษ: CN⁻ ยับยั้งการหายใจระดับเซลล์ ทำให้เซลล์ใช้ O₂ สร้างพลังงาน (ATP) ไม่ได้ อวัยวะที่ใช้ออกซิเจนสูง เช่น สมองและหัวใจ ได้รับผลกระทบรวดเร็ว หากได้รับมากอาจเสียชีวิตภายในไม่กี่นาที
⚙️ ความเกี่ยวข้องกับงานชุบโลหะ
ในอุตสาหกรรมชุบโลหะด้วยไฟฟ้า ไซยาไนด์ทำหน้าที่ สารเชิงซ้อน (complexing agent) จับกับไอออนโลหะ เช่น ทอง, เงิน, ทองแดง, สังกะสี ให้ละลายน้ำได้ดีและเสถียร ช่วยให้ควบคุมกระบวนการชุบได้ง่าย ได้ผิวเคลือบที่สม่ำเสมอ เรียบ และเงางาม โดยเฉพาะงานชุบทอง/เงิน
ตัวอย่างสารที่ใช้
- โซเดียมไซยาไนด์ (NaCN)
- โพแทสเซียมไซยาไนด์ (KCN)
- เกลือทอง (Gold cyanide) สำหรับชุบเครื่องประดับ
✅ ประโยชน์ของไซยาไนด์ในภาคอุตสาหกรรม
1) ประโยชน์ในงานชุบโลหะ
- คุณภาพผิวชุบ: ได้ผิวเงางาม เรียบเนียน สม่ำเสมอ เหมาะเครื่องประดับ/อิเล็กทรอนิกส์/ยานยนต์
- ความเสถียรของสารละลาย: รักษาไอออนโลหะให้เสถียร ทำให้กระบวนการชุบมีประสิทธิภาพ
2) ประโยชน์ในอุตสาหกรรมอื่น
- เหมืองแร่: ใช้สกัด/ถลุงทองและเงินจากสินแร่ (cyanide leaching)
- สารตั้งต้นเคมี: ใช้สังเคราะห์สารเคมีอินทรีย์และสารตั้งต้นอุตสาหกรรม
- การผลิตวัสดุ: กระบวนการผลิตพลาสติก ยางสังเคราะห์ หนังเทียม และการฟอกเยื่อกระดาษบางชนิด
❌ โทษและอันตรายของไซยาไนด์
อันตรายแบ่งเป็นด้านสุขภาพและสิ่งแวดล้อม ไซยาไนด์จัดเป็นวัตถุอันตรายที่ต้องควบคุมอย่างเข้มงวดตามกฎหมาย
1) อันตรายต่อสุขภาพ
| ภาวะ | ลักษณะอาการ |
|---|---|
| พิษเฉียบพลัน (รับมากทันที) | ปวดศีรษะรุนแรง คลื่นไส้ อาเจียน ใจสั่น หน้าแดง หายใจติดขัด ชัก หมดสติ หยุดหายใจ/หัวใจ |
| พิษเรื้อรัง (รับน้อยต่อเนื่อง) | ปวดศีรษะ ง่วงซึม คลื่นไส้ ผื่นแดง อาจกระทบระบบประสาท ต่อมไทรอยด์ และระบบหายใจเมื่อสะสม |
อันตรายเฉพาะในงานชุบ: เกลือไซยาไนด์ (เช่น NaCN/KCN) เมื่อสัมผัสกรดจะเกิดกรดไฮโดรไซยานิก (HCN) ซึ่งเป็นก๊าซพิษร้ายแรง ดูดซึมทางการหายใจได้ง่าย ต้องป้องกันการสัมผัสกรดอย่างเคร่งครัด
2) อันตรายต่อสิ่งแวดล้อม
- ปนเปื้อนน้ำ/ดิน: ไซยาไนด์ละลายน้ำได้ดี เสี่ยงปนเปื้อนแหล่งน้ำ/ท่อระบายน้ำหากบำบัดไม่เหมาะสม
- พิษต่อสิ่งมีชีวิตน้ำ: อันตรายต่อปลาและสัตว์น้ำ กระทบสมดุลระบบนิเวศ
💡 การควบคุมและการใช้งานอย่างปลอดภัย
- กฎหมายควบคุม: สารประกอบไซยาไนด์ (เช่น KCN) จัดเป็นวัตถุอันตรายชนิดที่ต้องขออนุญาตนำเข้า ผลิต และครอบครอง พร้อมระบุวัตถุประสงค์การใช้อย่างชัดเจน
- PPE & ขั้นตอน: สวมถุงมือ แว่นตานิรภัย หน้ากาก/เครื่องช่วยหายใจ จัดเก็บในที่แห้ง ปลอดภัย แยกจากกรดและสารที่อาจทำปฏิกิริยา
- การกำจัด/บำบัด: น้ำทิ้งที่มีไซยาไนด์ต้องผ่านกระบวนการบำบัดที่ถูกต้องตามหลักวิชาการก่อนปล่อยสู่สิ่งแวดล้อม